The Legends of Bhai Sadhāran —my direct ancestor: Part I
The mention of my ancestor, who was the classmate of the 2nd Sikh Guru, Guru Angad; blessed by the 3rd Sikh Guru, Guru Amar Das with the title “Sant Sadhāran” after he completed the sewa of Baoli Sahib —its architecture-construction, especially marked by his crafting and finishing the very complicated submerged kāth-dī-pauṛī. This is said to be the first ever such title endowed by the Sikh Gurus:
‘ik luhār tahiṅ kār karati hai 
kāṭhan kī pauṛī ghaṛati hai
apar kāja jō hohe su karahī
kāṡaṭ lōhā nij kar gharihī. 11.
jal ke nikaṭ sapt saupān
lai kāṭh tin racī mahān
jis te jal sukhēn hī lēya
nāhn pān jo cahai karēya. 12.
tis kī kritti hēri gur pūrē
suprasann bulwāye hadūrē
suni āyēsu kō tatt chin āvā
baḍbhāgī carananasir lāvā. 13.
tis kē mastak dhari kari hāth
maṅtra su satinām diya nāth
sant sadhāran nāma dharyō tih
prāpati ridai prakāś lahayō jih. 14.
sēv parī sabhi thāyi tumāri
jāyi rahhu abi grēh majhār…’
‘Sant’ Sadhāran was then endowed the sewā of one of the 22 Manjī-s. It is such an honour to be in his direct line and to be able to represent him! Much respects & ❤️ to him. Bhai Sadhāran was the last and only confidant of the Pratham Pitā, Guru Baba Nanak, at Kartārpur, who did as instructed at his passing —’dēh de ōhlē dē vellē’. Although the was considered as a possible heir to the Pratham Pitā, he was never subjected to the tests by Guru Baba Nanak for, as it was revealed shortly after, he had been chosen to be the second head of the Dharamsāl at Kartārpur Sahib founded in 1521 by the first guru After his own gracious self. It is the blessings of the Pratham & Tījjā Pātshāh’s, that lineage of Bhai Sadhāran, lit. Ordinary, continues to serves the Pedagogical streams 5 centuries on. Bhai Sadhāran headed the Dharamsāl at Kartārpur until Baba Sirichand, Guru Nanak’s elder son came and claimed his right over the township and the Guru-ship. Bhai Sadhāran refused to go against the wishes of Guru Baba Nanak and abided by his decision to anoint Bhai Lehana as Guru Angad. Dhan Gur-Sikkhi!
Said to be in his early 90s, the Pancham Pitā, Guru Arjan Dev sent ‘Sant’ Sadhāran to Kartārpur Sahib to oversee restoration of some of the older buildings he had constructed at the pleasure of Guru Baba Nanak as well as to construct newer locations. ‘Sant’ Sadhāran’s ‘vansh’ is said to be the oldest of all surviving lineages with very many original intangible assets endowed by the 10 gurus still intact.
The Anād Khand: Conservatory of Arts, Aesthetics, Cultural Traditions & Developmental Studies proposed to be established at the Sultanpur Lodhi fort is the Dharamsāl revived, which will celebrate its fifth centenary of its founding by Sahib Sri Guru Nanak Dev in the year 2021. It is particularly humbling —even overwhelming to be the Chief-steward & custodian of Bhai Sahib ‘Sant’ Sadhāran’s legacy of Gur-darbāri sewā. I remember so very dearly, my grandma, Bibi Sant Kaur’s note —“son, always be mindful of the journey this knowledge has undertaken to reach you; life has become a little too comfortable these days —there is a chance of laxity to settle in and for people to forget the idea of hardships and hard work!” If my grandma (1900-2000) had been around this year, she would have been taken aback at the destruction of irreplaceable heritage assets by the “Sikh” Punjab Policemen at the Sultanpur Lodhi Qila. She would certainly have noted that the arduous journey of the Guru Baba’s knowledge stream, still continuous —that the winds are ferocious still, rocks as sharp as ever pinching the nectarous water flows.
It is interesting, that people have never wondered nor cared to ask, how is it that there is such memory of, and about, intangible heritage assets in my familial household. Well, it is the collective blessings of Baba Nanaks —from Guru Baba Nanak, Guru Angad, Guru Amar Das through Dasam Pitā, Guru Gobind Singh, who blessed his childhood friend, Bhai Sahib Das with Khande-ki-pahul in 1699 and who built his forts and fought every single battle. Renamed as Bhai Sahib Singh by Dasam Pitā, he was the great-grandson Of Bhai Sadhāran. Many who only remember this one of my direct ancestor, think of harbour Gur-Sikh family history began from Dasam Pitā’s era. Due to the Sewa at Darbar Sahib and Kartārpur Sahib at the time of Pancham Pitā, Guru Arjan Dev, many think that Gurbani Sañgīta tradition began from the fifth (Pancham) guru. Bhai Sahib ‘Sant’ Sadhāran was an extraordinary musician-Kirtaniyā taught by the Pratham Pitā, and a warrior, designer, architect, strategic locations builder, sculptor, wrestler and calligrapher.
bhaibaldeep 
Comments
One Response to “The Legends of Bhai Sadhāran —my direct ancestor: Part I”Trackbacks
Check out what others are saying...[…] ਸਾਖੀ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਸੰਤ ਜੀਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਸੰਤ ਜੀ (1504-1598?) ਦਾ ਜਨਮ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਫਤਿਹਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਰਖਾਣ ਸਹਿਮੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ) ਤੇ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ(1469-1539) ਦੇ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਕਟਵਰਤੀ ਸਿੱਖ ਸੇਵਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਨ ਜੋ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ) ਅੰਦਰ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਪਾਸੋਂ ਸਿੱਖੀ ਸਿਖਿਆ ਗੁਰ ਵੀਚਾਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਦਾਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਨਸਾਖੀਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਭਾਈ ਸਾਧਾਰਣ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸਿਰਫ ਭੋਜਨ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਚੌਲਾ ਸਾਹਿਬ ਪੋਸ਼ਾਕ ਕਪੜੇ ਨੂੰ ਖੁਦ ਬੁਣਕੇ ਹੱਥੀ ਤਿਆਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਚੀਜਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ ਬਦਲੀ ਦਾ ਜਿਕਰ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ’ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਵਜੋਂ ਗੁਰੂ ਥਾਪਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੁਖੀ ਜਾਂ ਨਿਗਰਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਅੰਤਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਨੇੜਲੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪਾਤਰ ਸੇਵਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਤਿਆਗਣ ਸਮੇਂ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਉੱਤੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਆਪਣੇ ਗੁਰੁਭਾਈ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਆ ਗਏ। ਦੂਸਰੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ(ਬਾਬਾ) ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਸੰਗਤ ਸਮੇਤ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆ। ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਨੇ ਦੂਸਰੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੋ-ਦਰ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਪਾਠ ਖੁਦ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਫੇਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਏ। ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਾਜਗੀਰ ਕਾਰੀਗਰ, ਤਰਖਾਣ, ਸ਼ਿਲਪਕਾਰ, ਮੂਰਤੀਕਾਰ, ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਖਸ਼ੀ ਹੋਈ ਅਸਲ ਕੀਰਤਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਵੀ ਨਿਪੁੰਨ ਸਨ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਵੀ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਰਾਜ ਮਿਸਤਰੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਨੇ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਗੋਇੰਦਵਾਲ, ਉਸਾਰੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਕਥਾ-ਦੀ-ਪਉੜੀ ਹੱਥੀਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਕੇ ਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਦੇਖਦਿਆਂ ਸੰਤ ਸਧਾਰਣ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਅਪਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮੁੱਖੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਪਰਚਾਰ ਲਈ ਬਖਸ਼ੀਆ 22 ਮੰਜੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਚੌਥੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰੀ(ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ) ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਵੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜਿਸ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਤਰਖਾਣ ਰਾਜਗੀਰ, ਲੁਹਾਰ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਕੀਤਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰੀ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਤੇ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾ ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਰਵਾਈ। ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਸੰਤ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਆਖਰੀ ਸੇਵਾ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉਸਾਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ (ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ) ਵਲੋਂ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਿਆਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੱਥੇ ਨਾਲ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਧਰਮਸਾਲ(ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਜਿਥੋਂ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਹੋਏ) ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਪਰਚਾਰ ਲਈ ਖੁਦ 22 ਵਾਰ ਚਰਨ ਪਾਕੇ ਧਰਮਸਾਲ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅੰਤਮ ਦਿਨ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ ਰਹੇ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਪਰਚਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਨਿਭਾਈ। ਪਹਿਲੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਲਗਭਗ 94 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ 5 ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਪਰਸਨ ਤੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲਿਆ ਦੂਸਰੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਤੀਸਰੇ ਭਾਈ ਰੂਪ ਚੰਦ ਜੀ।ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾਸ, ਸੰਤ ਸਧਾਰਣ ਜੀ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਸਨ, ਜੋ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਹਮਉਮਰ ਮਿੱਤਰ ਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਿੱਖ ਸੀ। ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ (19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ) ਭਾਈ ਸਧਾਰਾਏ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾਸ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰੀਕ੍ਰਿਆ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਅਤੇ ਦੌਲਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਭਾਈ ਮਹਤਾਬ ਸਿੰਘ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪੰਥਕ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹੇ, ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੇ ਸੱਦੇ ‘ਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਸੈਦਪੁਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੇਟਾ, ਭਾਈ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ, ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਗੀ ਜੋ ਭਾਈ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣੇ ਗਏ, ਪੰਜ ਪਦਾਰਥੀ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੂਰਜ ਅਸਤ ਤੋਂ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੱਕ ਇਕ ਚੌਂਕੜੇ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨ ਰੀਤਾਂ ਨਾਲ ਗਾਇਣ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਇਹਨਾ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ, ਭਾਈ ਮੱਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ (ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ,1894 ਈ.) ਸਨ। ਭਾਈ ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ, ਗੁਰੂ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਉੱਘੇ ਰਾਗੀ ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਦੱਸੇਂ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਏ ਮਾਰਗ ਕੀਰਤਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੋਰ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਤਾਊਸ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦੇ 5 ਪੁੱਤਰ ਸਨ: ਭਾਈ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ (1906 ਵਕੀਲ, ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ 5 ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ), ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਸ਼ਾਦੀਸ਼ੁਦਾ ਪਰੰਤੂ ਜਵਾਨ ਮਰ ਗਿਆ), ਸਾਵਨ ਸਿੰਘ, (1872-1952) ਭਾਈ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਥੱਟੇ ਟਿੱਬੇ ਵਾਲੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਗੀ ਅਤੇ ਪਾਲਾ ਸਿੰਘ (ਲਗਭਗ 12-13 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ).ਭਾਈ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੇਵਾ ਜਦੋਂ 1920 ਵਿਚ ਪਲੇਗ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਫੈਲ ਗਈ ਤਾਂ ਇਹਨਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਘੋੜੇ ਤੇ ਹੀ ਸਵਾਰ ਰਹਿਣਾ ਤੇ ਦਵਾ ਦਾਰੂ ਵੰਡਦੇ ਰਹਿਣਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਲੇਗ ਦੀ ਲਾਗ ਲਗ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤੀਆ ਪਰ ਪਲੇਗ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਇਕ ਵਧੀਆ ਰਾਗੀ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਤਾਊਸ ਵਜਾਉਣ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਦੇ ਨਾਲ 4 ਪਖਵਾਜੀ ਵੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗਿਆਨੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ (1897-1986) ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜੋ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਜੀਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਚਲਿਆ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਵੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜੈਤੋ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ 7 ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ 2 ਬੇਟੀਆਂ ਸਨ: ਸਰਦਾਰ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਪੀ.ਸੀ.ਐੱਸ. (1926-1975), ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ (ਅ. 1999), ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ (1931-2004), ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ (1931-2019), ਜੀਤ ਕੌਰ, ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਆਈ.ਏ.ਐੱਸ. ( 1934), ਸਰੂਪ ਕੌਰ, ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਕੈਪਟਨ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ। ਭਾਈ ਬਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਬੇਟਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ 1990 ਵਿਚ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵਿਚੋਂ ਪਾਇਲਟ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਅਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿਤੀ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ।ਕੀਰਤਨਕਾਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੁੱਤਰ ਸਨ: ਭਾਈ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਰਾਗੀ (1915-2017), ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰਾਗੀ (1926-2006), ਅਤੇ ਹੈੱਡਮਾਸਟਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ। ਭਾਈ ਕੁਲਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰਾਗੀ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਹਨ।ਭਾਈ ਬਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਹਨ ਜੋ ਭਾਈ ਸਾਧਾਰਣ ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ 13 ਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮਾ ਕਰੀਬ 500 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਇਹ ਇਕੋ ਇਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ ਜੋ ਅਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਰਸਾ ਸਾਂਭ ਕੇ ਬੈਠੇ ਹਨ। https://www.sikhiwiki.org/index.php/Bhai_Sadharanhttps://www.thesikhencyclopedia.com/famous-sikh-personalities/sadharan-bhaihttps://bhaibaldeep.com/2018/10/14/the-legends-of-bhai-sadharan-my-direct-ancestor-part-i/Sadharan, or Sādhāraṇ, (1504-1598?) is said to have been born in Fatehabad, near Goindwal Sahib. He and Bhai Lehna were two of the finest disciples of Sāhib Srī Guru Nanak Dev who studied at Kartarpur Sahib (now in Pakistan). The Jansakhis do give a checkered account of Sadhāraṇ and his family. Guru Nanak Dev would only dine in his household, and that Sadharan would spin and weave the fabric worn by the first Sikh guru, ‘Sāhib Srī Guru Nanak Dev. There is an account of an exchange of Guru Sahib with the mother of Sādhāraṇ. After ‘Sāhib Srī Guru Nanak Dev anointed Bhai Lehna as ‘Sāhib Srī Guru Angad Dev and sending him to Khadoor Sahib, Sādhāraṇ was made the head or caretaker of Kartarpur Sahib. Sadhāraṇ was the only confidant of ‘Sāhib Srī Guru Nanak Dev during his last days.After Baba Sri Chand asserted his claim over Kartarpur, Sādhāraṇ shifted to Khadoor Sahib to be with his gurubhai (classmate) and now second Sikh guru, ‘Sāhib Srī Guru Angad Dev. Sādhāraṇ’s prominent role in the early days of the second guru’s reign is also marked in the janamsakhis. When the delegation that included Bhai Budda reached Khadoor Sahib, they knocked at the door of Bhai Sādhāraṇ. The janamsakhis record that Bhai Sādhāraṇ had everyone sing So-dar in the evening and Asa-di-vār in the morning before informing them of the second guru’s meditation place. Bhai Sādhāraṇ, who was a calligrapher, architect, sculptor, warrior (axe) and musician, had an extraordinary repertoire of Guru Nanak’s original Gurbāṇī Kīrtan repertoire.Bhai Sādhāraṇ played an important role in the construction of Baoli Sahib, hand-carving the kāṭha-dī-pauṛī, subsequent to which, Sāhib Srī Guru Amar Das endowed the title Sant Sādhāraṇ and the sewa of one of 22 Manjis. He also played a major role in the construction of the Ramdaspuri during the tenure of the fourth Sikh guru. The last reported sewa done by Sant Sādhāraṇ was at the time of Sahib Sri Guru Arjan Dev when he (Guru Sahib) sent the octogenarian Sikh elder to overlook the construction at Kartarpur Sahib. He lived his final days at Baba Bakala.Bhai Sahib Das, a direct descendant of Sant Sādhāraṇ, was a childhood friend and close aide of the tenth Sikh guru, Sahib Sri Guru Gobind Singh. Sahib Das was initiated into the Khalsa Order by the tenth guru himself and renamed Bhai Sahib Singh. Sahib Singh had played a major role in the construction of all of the forts at Anandpur Sahib and remained at the 10th guru’s side.Bhai Mehtab Singh (early 19th century) was a direct descendant of Bhai Sādhāraṇ and Bhai Sāhib Das. He did not enter into any treaty with the British and continued to lead the resistance losing all his holdings and wealth in the process. Bhai Mehtab Singh, as part of the Panthic efforts to protect this vital memory bearer and Gursikh pedagogue, then moved to Saidpur (Ṭhaṭṭā Ṭibbā) in the erstwhile kingdom of Kapurthala at the invitation of the Maharaja. His son, Bhai Tehel Singh, famously know as Bhai Panjab Singh continued to lead the resistance singing Panj-padārthī Asā-dī-vār’s playing his saraṅdā from sunset to sunrise. He had two sons, Bhai Mal Singh and Bhai Devā Singh (also Diwān Singh, d. 1894 AD). Bhai Devā Singh was also an outstanding singer with a repertoire of Gurbāṇī Sangīta that represented his ancestor’s association with all ten gurus, and played the peacock shaped instrument Tāūs. Bhai Devā Singh had 5 sons: Bhai Narain Singh (d. 1906 at Bar, 5 miles from Nankana Sahib), Sundar Singh (married but died young), Sawan Singh, Bhai Jwāla Singh of Ṭhaṭṭā Ṭibbā (1872-1952), and Pala Singh (died young at about 12-13 years of age).Bhai Narain Singh’s sewā when the plague struck was legendary. He lived on horseback serving thousands of people – treating them and doing the final rites of those who succumbed. Sadly, he also contracted the decease insppite of all the precautions he was asked to keep. He was an outstanding singer as well, played the Tāūs, and had 4 pakhāwajis to accompany him. Gyāni Bhagat Singh (1897-1986) was his only child who lived long and had a family. Bhagat Singh’s sons were the first from the area to get higher education inspiring others from the area to take up higher studies. Bhagat Singh also participated in the freedom struggle and was along with his uncle, Bhai Sahib Jwala Singh, at the Jaito-da-Morcha. Bhagat Singh had 7 sons and 2 daughters: Sardar Hardeep Singh PCS (1926-1975), Harbhajan Singh (d. 1999), Amarjit Singh (1931-2004), Amrik Singh (1931-2019), Jeet Kaur, Hardial Singh IAS (1934), Sarup Kaur, Raghbir Singh, and Capt. Balwant Singh. Bhai Baldeep Singh is the youngest son of Amarjit Singh who renounced a promising flying pilot career in the Indian Air Force in 1990 at age 20 to pioneer the revival of Gurbāṇī Saṅgīta.The legendary Bhai Sahib Bhai Jwala Singh was at the forefront of the freedom struggle. He had three prominent sons: Bhai Gurcharan Singh Ragi (1915-2017), Bhai Avtar Singh Ragi (1926-2006), and Headmaster Gurdial Singh. Bhai Kultar Singh Ragi is the youngest son of Bhai Avtar Singh. […]